Ngộ độc là gây tổn thương hay làm chết một sinh vật bằng độc chất, có thể là hóa chất, thuốc hay thức ăn. Ngộ độc cũng bao hàm triệu chứng lâm sàng và cả hoàn cảnh tiếp xúc với độc chất như tự tử, tai nạn hoặc không cố ý. Ngộ độc cấp tính khi tiếp xúc với độc chất một lần hoặc nhiều lần trong vòng một ngày, ngộ độc mãn tính khi tiếp xúc trong thời gian dài, nhiều tháng hay nhiều năm.

Tại TP.HCM, tuy chưa có thống kê chính thức từ Bệnh viện Nhi đồng 1 và 2, nhưng ước lượng có 300-400 trường hợp ngộ độc ở trẻ em mỗi năm. Nguyên nhân chủ yếu là do nhầm lẫn hay tai nạn.

Có khoảng 53% số ca bệnh nhi bị ngộ độc phải vào viện cấp cứu là do ngộ độc thực phẩm. Trong đó, 96% trẻ ngộ độc do các loại thức ăn đồ uống thông thường như bún, phở, kem. Việc đơn giản là ăn sạch, uống chín đối với không ít phụ huynh vẫn chưa trở thành thói quen. Đa số các ca cấp cứu nhập viện chỉ vì một chút cẩu thả của các vị phụ huynh trong chế biến, bảo quản thực phẩm hoặc cho trẻ đi ăn uống ở những quán hàng không đảm bảo vệ sinh.

Một nguyên nhân đáng kể được các bác sỹ ghi nhận là trẻ bị ngộ độc do ăn, uống nhầm các loại hóa chất độc hại. Không ít gia đình thường để các loại hóa chất có mùi thơm hấp dẫn như bã chuột, các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc diệt mối… trong tầm tay trẻ, hoặc đựng các loại dầu, sơn… trong vỏ chai Lavie  khiến trẻ lầm tưởng là thức ăn, nước uống.

Trong nhà, những ngày Tết và sau Tết thường dự trữ nhiều thức ăn, được chế biến sẵn như: bánh mứt, thịt, cá, bánh chưng, giò chả... là những thức ăn thuận lợi cho vi khuẩn sinh sôi và phát triển; đồng thời là lúc các em được nghỉ học, vui chơi, ăn uống nhiều hơn ngày thường. Đây cũng là thời điểm dễ xảy ra ngộ độc thức ăn ở trẻ em.

Nhận diện nguyên nhân gây bệnh:

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến ngộ độc thực phẩm. Trong đó, hai “thủ phạm” chính là vi khuẩn và hoá chất trong thức ăn.

Ngộ độc thực phẩm do hoá chất ảnh hưởng lâu dài đến sức khoẻ. Chẳng hạn, dùng thức ăn chứa nhiều hàn the, formol, thuốc trừ sâu, màu thực phẩm… bé sẽ mắc các bệnh mãn tính, thậm chí gây ung thư, biến đổi gien.

Tình trạng ngộ độc do vi khuẩn thường chiếm tỉ lệ cao hơn. Thực phẩm không được vệ sinh sạch sẽ là môi trường ủ bệnh của vi khuẩn. Các loại vi khuẩn thường phát triển ở môi trường giàu chất đạm như thịt, cá, trứng, sữa…

Các vi khuẩn gây ra những triệu chứng nguy hiểm này thường là: vi khuẩn E.coli, Salmonella, nhiễm độc do tụ cầu hoặc vi khuẩn Escherichiacoli.

• Khi bị ngộ độc do ăn phải thức ăn nhiễm khuẩn, nhiễm chất hoá học, bé thường bị chóng mặt, nôn mửa, tiêu chảy không dứt.
• Dùng những  thức ăn chứa nhiều chất đạm bị nhiễm vi khuẩn Salmonella, trẻ sẽ có triệu chứng như: sốt, đau quặn vùng bụng, buồn nôn, đi ngoài ra máu.
• Nếu do vi khuẩn E.coli, con bạn sẽ có triệu chứng đau bụng, tiêu chảy, mất nước.
• Khi ăn phải thịt, cá bị nhiễm tụ cầu, các độc tố trong tụ cầu sẽ khiến bị trẻ đau đầu, nôn, đau bụng, đi ngoài liên tục và có thể dẫn đến tình trạng hôn mê. 

Tất cả những loại vi khuẩn trên đều là thủ phạm gây ra tình trạng ngộ độc cho trẻ. Nếu không được cứu chữa kịp thời và đúng cách, trẻ sẽ có nguy cơ tử vong rất cao.

Dấu hiệu nhận biết:

Sau khi ăn hoặc uống gì trước đó, có thể trong vài phút, vài giờ, thậm chí có thể sau một ngày, trẻ đột ngột có những biểu hiện như: đau bụng, buồn nôn hay nôn, có thể nôn ra thức ăn hay toàn nước, đi cầu nhiều lần, phân lỏng, có thể lẫn máu. Ở trẻ nhỏ thường có sốt cao, trẻ lớn hơn thường không sốt hoặc sốt nhẹ hơn. Nếu nôn và đi cầu nhiều lần, trẻ em sẽ bị mất nước và điện giải, một biểu hiện nặng thường dẫn đến trụy tim mạch; dấu hiệu mất nước thường thấy nhất là trẻ khát nước, khô miệng, khô môi, mắt trũng, mạch nhanh có thể bé bị co giật, nước tiểu ít và sẫm màu. Trường hợp ngộ độc nặng, xử trí không kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

Cách xử trí:

Khi trẻ có những dấu hiệu bị ngộ độc thức ăn, phải ngừng ngay không ăn món đó nữa. Nhanh chóng làm cho chất độc lẫn trong thức ăn đào thải ra ngoài, bằng cách dùng ngón tay ngoáy vào vòm họng ở gốc lưỡi, kích thích để bé nôn ra thức ăn. Tuy nhiên, khi sơ cứu bằng gây nôn cho trẻ, người lớn phải lưu ý móc họng trẻ cho khéo, tránh làm xây xát họng trẻ. Đặc biệt, đặt trẻ nằm ở tư thế nào trước khi gây nôn là rất quan trọng. Phải để trẻ nằm đầu thấp, đầu hơi nghiêng rồi móc họng để trẻ nôn thức ăn ra. Trong quá trình gây nôn phải luôn phải khăn để lau chùi. Móc sạch thức ăn trẻ nôn ra rồi dùng khăn mềm lau sạch miệng trẻ. Khi nôn, trẻ hay bị sặc lên mũi, người lớn phải nhanh chóng dùng miệng hút mũi trẻ nếu không trẻ sẽ bị sặc, khó thở và có thể dẫn đến tử vong.

Cho bé uống nước biển khô là oresol (ORS), vì nước lọc không bù lại lượng điện giải đã mất. Cho bé ăn từng chút một thức ăn lỏng như nước cháo, súp. Trẻ lớn hơn thường cho ăn cháo, súp hay cơm nhão để giúp mau hồi phục các men tiêu hóa. Với trẻ còn bú, các bà mẹ nên cho bú một bên là đủ, sau 6-8 giờ, nếu trẻ không ói thì cho bú lại bình thường. Nhớ tuyệt đối không cho trẻ dùng thuốc cầm tiêu chảy. Tiêu chảy do nguyên nhân ngộ độc thức ăn, không quen thức ăn hoặc ăn cùng một lúc những món kỵ nhau… không cần vội uống thuốc ngay, chỉ cần thức ăn bị phân hủy hết là bệnh sẽ khỏi

Khi trẻ có những biểu hiện đầu tiên của ngộ độc thực phẩm, phải cho trẻ nằm nghỉ, ăn thức ăn loãng, cho trẻ uống nhiều nước và uống từng chút một. Nếu trẻ vẫn bị nôn nhiều, tiêu chảy… nhất thiết phải đưa trẻ tới bệnh viện. Khi trẻ có biểu hiện kém ăn, kém chơi cũng phải theo dõi, đề phòng các biểu hiện ngộ độc thực phẩm tiềm ẩn sau đó. Đặc biệt, trong mọi trường hợp, các phụ huynh không được tự ý cho trẻ uống thuốc, mà phải cho trẻ uống thuốc đúng và đủ theo đơn kê của bác sỹ.

Nếu đã chăm sóc bé như trên mà tình trạng không cải thiện, lại càng nôn nhiều, không thể uống được hoặc bỏ bú, mệt nhiều, chất nôn có máu hoặc ngả màu xanh; trẻ bị sốt cao, đi cầu phân có máu, khát nước, đau bụng, hoặc bệnh kéo dài trên 2 ngày thì cho bé nhập viện để điều trị.

Cách phòng ngừa:

Không mua thực phẩm chưa qua kiểm dịch như thịt, cá, trứng… Tránh chọn rau củ giập nát, thịt, hải sản có mùi khác lạ.

Dụng cụ nấu nướng phải sạch sẽ. Tránh cất giữ thực phẩm sống và chín gần nhau. Hạn chế đi ăn ở bên ngoài, vì bạn không bao giờ biết được trong món ăn đó có những thành phần hoá học nào. Hơn nữa, đầu bếp có thực hiện việc đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm theo  quy định không.

Cha mẹ cần có ý thức giữ gìn vệ sinh trong ăn uống, trong chế biến cũng như trong chọn lựa thực phẩm, chú ý chất lượng cũng như hạn dùng, tuyệt đối không ăn những thức ăn lạ, giữ sạch bát, đĩa, xoong, nồi đựng thức ăn, nấu chín, đun sôi trước khi cho bé sử dụng. Không nên dùng lại thức ăn của ngày trước đó. Đậy kỹ thức ăn, tránh ruồi, gián, chuột... Tạo thói quen cho trẻ và người trong nhà rửa tay trước khi cho trẻ ăn.

Nếu phát hiện trẻ bị tiêu chảy, nôn và sốt sau khi ăn, bạn không nên chần chừ, hãy đưa con đến ngay cơ sở y tế gần nhất.